ภาวะสมองเสื่อม (dementia)

ความรู้ทั่วไปเกี่ยวกับ Dementia

Dementia มักพบร่วมกับโรคอื่นๆ เช่น

• Alzheimer’s disease 

  • พบบ่อยร้อยละ 50-70 ของภาวะสมองเสื่อมทั้งหมด โดยจะมีอาการ ค่อยเป็นค่อยไป 

• Cerebrovascular disease (multi-infarct dementia, stroke) 

  • อาการจะเกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว พร้อมทั้งมีความผิดปกติ ของระบบประสาทสมองร่วมด้วย 

• Normal-pressure hydrocephalus 

  • มี gait ataxia และ incontinence ร่วมด้วย 

• Parkinson’s disease 

  • เป็น subcortical dementia ที่มีความผิดปกติของการ เคลื่อนไหวเป็นอาการเด่น 

• Traumatic brain injury (subdural hematoma)

  •  เป็นสาเหตุของสมองเสื่อมที่ควรระวังในผู้สูง อายุที่มีประวัติอุบัติเหตุทางศีรษะ

ต้องแยกกับ Delirium 

• Delirium = อาการสับสนทางสมองอยางเฉียบพลัน มีลักษณะที่แตกตางจาก dementia คือ

  • อาการเป็นเร็ว แปรปรวนในแต่ละวัน 

  • สูญเสีย attention อย่างมาก อาจมีประสาทหลอนร่วมด้วย 

  • มักมีสาเหตุกระตุ้นชัดเจน เช่น การใช้ยา การติดเชื้อ หรือภาวะหลังผ่าตัด เป็นต้น
    
    

Depression หรือ โรคซึมเศร้า 

• อาจมีอาการคล้ายความจําเสื่อมได้แต่เป็น ผลมาจากอารมณ์ที่ ซึมเศร้า หดหู่ ไม่มีกะจิตกะใจที่จะทําอะไร 

• การตอบสนองต่อสิ่งแวดล้อมลดลง เฉื่อยชา จนในที่สุดอาจคลายภาวะสมองเสื่อมได้

อย่างไรก็ตามบางครั้งอาจพบ delirium และ depression รวมกับ dementia ได้ 

Endocrine conditions

• เช่น hypothyroidism, hyperthyroidism, hypercalcemia, hypoglycemia
  
  

Infectious diseases

• เช่น syphilis, HIV infection
  
  

Vitamin deficiencies 

• เช่น thiamine, niacin, vitamin B 12
  
  

Autoimmune disorders 

• เช่น systemic lupus erythematosus

Metabolic disorders 

• เช่น Uremia : hepatic uremia , renal uremia

Dementia ต้องแยกจากโรคอื่นๆที่มีอาการคล้ายๆกัน
จำง่ายๆว่า DEMENTIA เรียกกลุ่มอาการที่แก้ไขได้เหล่านี้ว่า "Potentially Reversible dementia"

Approach Dementia

Cognition (ปริชาน)

• = การรับรู้ การทำงานของสมองทุกส่วน เพื่อให้เกิดการกระทำ มี 6 องค์ประกอบ

  1. ความสามารถด้านการรับรู้ก่อมิติสัมพันธ์ (visuoconstructional-perceptual ability )

     • ประกอบด้วย 

       • การรับรู้จากการมองเห็น (visual perception) 

       • การทำงานประสานของมือและสายตา (visual-construction) 

       • การรับรู้การเคลื่อนไหว (perceptual-motor) 

       • และการวางแผนการเคลื่อนไหว (praxis)

     • ถ้าเสีย : มีปัญหาการดูทิศ , กะระยะขับรถ , ทำท่าทางตามผู้ตรวจไม่ได้

     • การทดสอบ

       • ให้ขีดแบ่งครึ่งเส้น จับรู่ใบหน้าคนเดียวกัน

       • วาดรูปตามที่เห็น

       • ทำท่าทางตามที่บอก เช่น หวีผม แปรงฟัน

       • “เคยรู้สึกว่าเดินแล้วไม่มั่นคง หรือต้องมองเท้าตลอดเวลาไหมครับ/คะ?”
         
         

  2. Language คือ การใช้ภาษา ตั้งแต่ การพูด การฟัง การเรียกชื่อ การใช้ไวยากรณ์ และความเข้าใจภาษา

     • ถ้าเสีย : นึกคำไม่ออก เรียกสิ่งของว่า อันนั้น พูดคำเดินซ้ำๆ 

     • การทดสอบ

       • ให้เรียกชื่อสิ่งของในภาพ บอกชื่อสัตว์

       • ให้ชี้ไปที่สิ่งของในรูปภาพ

     • “ช่วงนี้เคยรู้สึกว่าพูดไม่ค่อยคล่อง พูดผิดบ่อย หรือหาคำพูดไม่เจอบ้างไหมครับ/คะ?”

     • “เวลาเขียนหรืออ่านข้อความ เคยรู้สึกว่าสับสนหรือเข้าใจยากไหมครับ/คะ?”
       
       

  3. Executive Function คือ ความสามารถด้านบริหารจัดการ เช่น การวางแผน, ความจำใช้งาน, การใส่ใจ, การแก้ปัญหา

     • ถ้าเสีย : สูญเสียความฉลาด

     • “เคยมีปัญหาเรื่องจัดการเวลา การคิดแก้ปัญหา หรือทำตามลำดับขั้นตอนไหมครับ/คะ?”

     • การทดสอบ

       • นับเลขถอยหลัง

       • บอกสีหมึกของคำแทนที่จะอ่านคำ

       • เรียงวัตถุตามขนาด แล้วเปลี่ยนมาเรียงตามสี

• 4. Complex attention คือ การมีสมาธิ

     • ถ้าเสีย : สูญเสียความจดจ่อ เช่น ทำงานไม่ได้ ถ้ามีเสียงโทรทัศน์

     • “เวลาอ่านหนังสือหรือดูโทรทัศน์ คุณสามารถจดจ่อได้ตามปกติไหมครับ/คะ?”

     • การทดสอบ

       • ลบเลขถอยหลัง นับวัน/เดือนถอยหลัง
         
         

  5. Memory and Learning คือ ความจำและการเรียนรู้

     • ถ้าเสีย : สูญเสียความสามารถในการเรียนรู้ สูญเสียความจำ

     • “ช่วงหลังมานี้คุณลืมสิ่งของบ่อยขึ้นไหม เช่น กุญแจ โทรศัพท์ หรือไม่จำว่านัดใครไว้?”

     • การทดสอบ

       • จำเรื่องสั้น  จำรายการอาหาร
         
         

  6. Social Cognition (ความสามารถด้านสังคม)

     • การเข้าใจอารมณ์ผู้อื่น การตอบสนองทางสังคมอย่างเหมาะสม 

     • ปัญหา : ไม่เข้าใจมารยาท/อารมณ์ผู้อื่น ตอบสนองไม่เหมาะสมในสังคม ไม่สนใจวัฒนาธรรม ไม่ยับยั้งชั่งใจ ไม่ทราบอารมณ์ของคู่สนทนา ไม่ทราบว่าคู่สนทนารู้สึกอย่างไร 

     • ตัวอย่างการทดสอบ 

       • เช่น ให้ แยกแยะอารมณ์ ของคนในรูปภาพ บอกความคิด หรือความต้องการของตัวละครในเรื่อง

       • “คุณเคยรู้สึกว่าไม่เข้าใจอารมณ์หรือเจตนาของคนรอบข้างไหมครับ/คะ?”

Management of cognitive impairment Non-pharmacological Management

การรักษาภาวะปริชานบกพร่อง

1. cognition-oriented

1.1 Cognitive training: reality orientation

ใช้การพูดคุยเหตุการณ์ประจำวัน หรือให้ข้อมูลในเรื่อง

เดียวกันในรูปแบบต่าง ๆ เพื่อให้ เกิดการรับรู้ที่ถูกต้อง

เช่นจาก หนังสือพิมพ์ TV 

Cognitive training : memory training

• สำหรับผู้ป่วยที่ความจำยังใช้ได้

• ฝึกจำหน้าคน สิ่งของ รูปภาพ 

• เล่นเกมทายสิ่งของ 

• ฟังเพลง และทายข้อมูลเกี่ยวกับเพลง

• สวดมนต์

1.3 Cognitive training: skill training

• วาดภาพ

• ปั้นดำน้ำมัน

• เต้นรำ

•  แต่งตัว

• ทำอาหาร

Cognitive training:

computerized cognitive training

เช่น ใช้โปรแกรมฝึกสมาธิจดจ่อ 2 ด้านในเวลาเดียวกัน เช่น การขยับร่างกาย เพื่อควบคุมเกมส์

การรักษาที่เน้นเรื่องอารมณ์ (emotion-oriented)

2.1 Reminiscence therapy

• ใช้รูปภาพ หรือเพลง บุคคลที่เกี่ยวข้องกับอดีตของผู้ป่วย